وبلاگ
نگاه طب سنتی ایران به کشک شتر ؛ گنج پنهان کویر برای تقویت بدن و درمان بیماری ها
نگاه طب سنتی ایران به کشک شتر؛ گنج پنهان کویر برای تقویت بدن و درمان بیماریها
در طب سنتی ایران، هر ماده غذایی دارای طبع، اثر و مزاج خاصی است که میتواند بسته به نوع مصرف، برای بدن مفید یا مضر باشد. یکی از خوراکیهای کمتر شناختهشده اما بسیار ارزشمند در این زمینه، کشک شتر است؛ فرآوردهای لبنی که از دوغ یا ماست شتر به دست میآید و از دیرباز در نواحی کویری و عشایری ایران مصرف میشده است.
در سالهای اخیر، توجه به خواص درمانی محصولات شتر مانند شیر، دوغ، کشک و روغن آن در طب سنتی و پزشکی نوین افزایش یافته است. در این مقاله، نگاهی عمیق به جایگاه و خواص کشک شتر در طب سنتی ایران خواهیم داشت و خواهیم دید چرا این خوراک بومی در ردیف غذاهای دارویی قرار گرفته است.
مزاج و طبع کشک شتر در طب سنتی
در منابع طب سنتی، از جمله آثار ابنسینا، عقیلی خراسانی و حکیم مؤمن، کشک بهطور کلی دارای مزاجی گرم و خشک دانسته شده است.
اما کشک تهیهشده از شیر شتر، با توجه به تفاوت مزاج حیوان، اندکی ملایمتر و معتدلتر است.
شیر شتر خود دارای طبعی گرم و تر است و زمانی که از آن کشک تهیه میشود، بهدلیل فرآیند خشکشدن و تبخیر آب، طبع آن به سمت گرم و خشک معتدل میل میکند.
بر اساس دیدگاه حکمای ایرانی، کشک شتر:
مقوی بدن و مغز است،
به تقویت کبد و معده کمک میکند،
و برای افراد با مزاج سرد یا رطوبتی بسیار مفید است.
خواص درمانی کشک شتر در متون طب سنتی
۱. تقویت سیستم ایمنی و افزایش توان عمومی بدن
در طب سنتی، کشک شتر به عنوان یک مادهی غذاییـدارویی مقوی شناخته میشود. به دلیل غلظت بالای پروتئین، کلسیم و مواد معدنی، مصرف منظم آن باعث تقویت قوای عمومی بدن میشود.
حکما باور داشتند که کشک شتر میتواند اخلاط بدن را معتدل کرده و ضعف ناشی از بیماریها یا کمخونی را جبران کند. از این رو، برای بیماران در دوره نقاهت یا افرادی با ضعف مزاجی، توصیه میشده است.
۲. اثر ضد التهابی و تسکین دردهای مفصلی
کشک شتر در طب سنتی بهعنوان ضد التهاب طبیعی شناخته میشود.
به دلیل وجود ترکیباتی که از نظر مزاجی خاصیت خشککنندگی دارند، مصرف آن میتواند به کاهش رطوبت مفاصل و سردی بدن کمک کند.
در باور حکما، بسیاری از دردهای مزمن مفصلی ناشی از “رطوبت سرد در بدن” هستند، و کشک شتر بهعنوان غذایی گرم و خشک، این رطوبت را از بین میبرد و درد را تسکین میدهد.
۳. مفید برای دستگاه گوارش و هضم
در منابع طب سنتی، آمده است که کشک شتر هضم را بهبود میبخشد، اشتها را افزایش میدهد و برای کسانی که معدهای سرد دارند بسیار مفید است.
از نظر حکمای ایرانی، شتر حیوانی مقاوم و گرممزاج است و شیر و فرآوردههایش نیز خاصیت گرمیبخش دارند.
بنابراین، کشک تهیهشده از شیر شتر میتواند به درمان نفخ، دلدرد، ضعف هضم و ترشکردن معده کمک کند.
همچنین، به دلیل خاصیت قابض و خشککننده، کشک شتر در گذشته برای درمان اسهال و مشکلات گوارشی مزمن مورد استفاده قرار میگرفت.
۴. پاکسازی بدن از مواد زائد و تقویت کبد
در طب سنتی، یکی از ویژگیهای مهم کشک (بهویژه نوع شتری)، خاصیت پاککنندگی و جلاب آن است. این یعنی توانایی کمک به دفع مواد زائد از بدن و پاکسازی کبد از رسوبات سودا و بلغم.
حکما اعتقاد داشتند که کشک شتر باعث “لطیفشدن خون” و “باز شدن مجاری کبد و طحال” میشود.
در نتیجه، به عنوان یک غذای دارویی در درمان کبد چرب، سنگ صفرا و تنبلی کبد کاربرد داشته است.
۵. کمک به لاغری در مزاجهای بلغمی و سرد
از دیدگاه طب سنتی، چاقی ناشی از سردی و رطوبت در بدن با استفاده از مواد گرم و خشک قابل کنترل است.
کشک شتر با این ویژگیها، میتواند به افزایش سوختوساز بدن کمک کند و برای افراد دارای مزاج سرد و مرطوب (بلغمیها) در برنامههای کاهش وزن مناسب باشد.
بهویژه اگر کشک شتر به همراه ادویههایی مانند زنجبیل، فلفل سیاه یا دارچین مصرف شود، اثر گرمی آن دوچندان خواهد شد.
۶. مفید برای پوست و تقویت بافتها
طب سنتی معتقد است که خوراکیهای گرم و مقوی مانند کشک شتر، سبب بهبود گردش خون، بازسازی بافتها و جوانسازی پوستمیشوند.
وجود مواد معدنی و پروتئین بالا در کشک، به تقویت سلولهای پوستی کمک میکند و مانع از افتادگی یا خشکی بیش از حد پوست در مزاجهای سرد میشود.
مقایسه کشک شتر با کشک گاو و گوسفند در نگاه طب سنتی
در متون طب سنتی، کشکهای حیوانات مختلف مزاجهای متفاوتی دارند:
کشک گاو: سرد و خشک، مناسب برای افراد گرممزاج
کشک گوسفند: گرم و خشک، مقویتر از کشک گاو
کشک شتر: گرم و معتدل، دارای قدرت تغذیهای بالا و هضم آسان
بنابراین، از دیدگاه حکما، کشک شتر متعادلترین نوع کشک است که میتواند برای بیشتر مزاجها مفید باشد، بهویژه برای افرادی که دچار ضعف، رطوبت زیاد یا سردی بدن هستند.
شیوه مصرف توصیهشده در طب سنتی
در متون طب سنتی آمده است که برای بهرهمندی از خواص درمانی کشک شتر، باید آن را با مواد مکمل مصرف کرد تا اثرش بر بدن متعادل شود. برخی ترکیبات پیشنهادی عبارتاند از:
کشک شتر + عسل طبیعی برای تقویت عمومی بدن
کشک شتر + زیره سیاه یا زنجبیل برای بهبود گوارش
کشک شتر + شیر گرم برای تقویت قوای فکری و عصبی
همچنین توصیه شده است که افراد گرممزاج، کشک شتر را در مقادیر کم و همراه با خوراکیهای خنک مانند خیار یا دوغ مصرف کنند تا از افزایش بیش از حد حرارت بدن جلوگیری شود.
نتیجهگیری
در نگاه طب سنتی ایران، کشک شتر گنجی مغذی و دارویی از دل طبیعت کویر است.
این ماده نهتنها غذایی مقوی و پرانرژی است، بلکه در درمان بسیاری از مشکلات مانند ضعف بدن، ناراحتیهای گوارشی، سردی مزاج، التهاب مفاصل و حتی اختلالات کبدی کاربرد دارد.
به دلیل طبع گرم و خاصیت مقوی آن، کشک شتر در طب سنتی به عنوان یک غذای دارویی چندمنظوره شناخته میشود که میتواند جایگزین مناسبی برای کشک گاو یا گوسفند باشد.
امروزه با ترکیب دانش سنتی و تحقیقات نوین، میتوان از کشک شتر به عنوان یک محصول لبنی طبیعی، سالم و درمانی برای تقویت بدن و حفظ تندرستی بهره برد — گنجینهای که قرنها در فرهنگ ایرانی وجود داشته و حالا دوباره ارزش واقعی آن در حال آشکار شدن است.
